Wprowadzenie w Polsce nowego instrumentu porozumiewania się z władzami podatkowymi 

dr Monika Laskowska

Do Parlamentu trafił projekt ustawy, który wprowadza do polskiego systemu prawno-podatkowego Program o współdziałaniu (dalej także: Program). Program stanowi nową instytucję współpracy między największymi podatnikami a administracją podatkową (ang. co-coperative compliance). Wyrazem tej współpracy jest zawarcie umowy o współdziałaniu pomiędzy podatnikiem i Szefem Krajowej Administracji Skarbowej (dalej także: Szef KAS). Umowy takie mogą być zawarte z podatnikami, u których wartość przychodów podatkowych przekroczyła 50 mln EUR. W 2018 r. byłoby to około 2700 podatników (wg Indywidualnych danych podatkowych publikowanych na stronach MF). Programy tego typu funkcjonują w kilkudziesięciu państwach na świecie i  Polska w zasadzie dołącza do licznego grona.

Jednym z filarów sukcesu Programu jest gwarancja korzyści z jego wdrożenia, zarówno dla podatnika, jak i dla państwa. Polskie przepisy przewidują następujące korzyści dla podatnika:

• odformalizowana współpraca z Szefem KAS,
• częściowe odejście spod władztwa lokalnych urzędów celno-skarbowych - kontrola celno-skarbowa przeprowadzana będzie przez Szefa KAS, a czynności sprawdzające tylko za zgodą Szefa KAS,
• wstępne rozliczenie podatkowe w formie porozumienia stanowiącego prognozę zobowiązania podatkowego,
• ciągły audyt monitorujący – pozwalający na zwolnienie z odsetek za zwłokę w przypadku dokonania korekty po audycie monitorującym;
• dodatkowo, po audycie monitorującym nie wszczyna się postępowania o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe;
• obniżona stawka odsetek za zwłokę w wysokości 50% stawki podstawowej w przypadku dokonania korekty zaległości podatkowych po audycie wstępnym, ale za okres przed audytem;
• możliwość zawierania porozumień szczegółowych w ramach umowy o współdziałaniu (tzw. porozumienia w sprawie np. interpretacji indywidulanych, przednich porozumień cenowych (dalej: APA), braku zasadności zastosowania klauzuli przeciwdziałającej unikaniu opodatkowania, prognozy zobowiązania podatkowego na kolejny rok, inne), w tym: możliwość wniesienie opłat za APA po zawarciu porozumienia, w wysokości 50% standardowych opłat, podobnie w przypadku opinii zabezpieczającej;
• możliwość przeprowadzenia przyśpieszonych procedur np. APA;
• zwolnienie z obowiązku raportowania MDR schematów innych niż transgraniczne, jeśli schemat dotyczy korzystającego będącego stroną umowy o współdziałaniu;
• informacja o zakresie audytu wstępnego oraz uzgodniony z Szefem KAS harmonogram audytu,
• audyt podatkowy wykonany przez specjalnie do tego powołanych pracowników podległych Szefowi KAS

KSZTAŁTOWANIE PRAKTYKI WSPÓŁPRACY Z PODATNIKIEM

Propozycja zmian przepisów Ordynacji podatkowej stanowi szkielet konstrukcyjny Programu. Natomiast, współpraca będzie kształtowana w praktyce z uwzględnieniem wzajemnego zaufania, zrozumienia i transparentności. Wydaje się to być kluczowe założenie tego projektu, albowiem to od praktyki będzie zależał sukces tego Programu. Wśród kluczowych obszarów kształtowania dobrej praktyki, uwagi wymagają trzy z nich.

Po pierwsze, możliwość wejścia do Programu zależy od wyniku audytu wstępnego. Od sprawności przeprowadzenia tego audytu zależeć będzie poziom zainteresowania Programem w Polsce. Audyt wstępny jest przeprowadzany za dwa pełne lata wstecz i do dnia złożenia wniosku. Nie ma on charakteru wymiarowego i dotyczy prawidłowości wypełniania obowiązków podatkowych oraz skuteczności i adekwatności ram wewnętrznego nadzoru podatkowego (czyli opisów procesów i procedur dotyczących wykonywania obowiązków podatkowych). Audyt będzie wykonywany przez specjalnie do tego powołanych pracowników podległych Szefowi KAS. Pracownicy będą wyłączeni z możliwości przeprowadzenia kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej lub postępowania podatkowego przez trzy lata od przeprowadzenia audytu u podatnika. Przepisy zatem nie przewidują „chińskiego muru” pomiędzy pracownikami dokonującymi audytu podatkowego, a kontrolującymi zeznanie podatkowe. Pozostawienie tych kwestii praktyce wywołuje obawy. Dotychczasowe doświadczenie w Europie Środkowej jest jednoznaczne w tym zakresie. Na przykład w programie APA w Polsce, jedną z gwarancji przewidzianą w przepisach był „chiński mur” w stosunku do kontroli. Brak takiego wyraźnego rozdzielenia kompetencji, jest przyczyną porażki przy wdrożeniu APA na Ukrainie. Przy ogromnym zainteresowaniu APA ze strony podatników na Ukrainie, ilość wniosków jest znikoma ze względu na brak gwarancji państwa co do rozdzielenia kompetencji kontrolnych i współpracy przy APA. Istnieją państwa (np. Niemcy, Holandia), które łączą te dwie kompetencje. Jednakże praktyka tych administracji podatkowych opiera się na długoletnim doświadczeniu w tym zakresie.

Po drugie, Program gwarantuje ograniczony dostęp do informacji stanowiących tajemnice przedsiębiorstwa przekazywanych przez podatnika. Przepisy stanowią jednak o istotnym zastrzeżeniu do tej ochrony. Podatnik musi bowiem wykazać, że informacje stanowią taką tajemnicę, pozostawiając Szefowi KAS pewną uznaniowość w zakresie ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa.

Po trzecie, umowa zawierana jest na czas nieokreślony, ale bez następstwa prawnego. Ponadto, rozwiązanie umowy może nastąpić za wypowiedzeniem, zarówno przez podatnika, jak i Szefa KAS. Zakres warunków wypowiedzenia przez Szefa KAS został wskazany w przepisach. Wypowiedzenie jest natychmiastowe i skuteczne wraz ze złożeniem drugiej stronie pisemnego wypowiedzenia wraz z uzasadnieniem. Sankcją za rozwiązanie umowy, jest dwuletnia karencja na złożenie kolejnego wniosku. Przepisy nie przewidują jednak możliwości odwołania się od wypowiedzenia porozumień przez Szefa KAS. Sytuacja ta kreuje ryzyko dla podmiotów planujących swoje działania podatkowe. Takie natychmiastowe wypowiedzenie obarczone jest możliwością przeprowadzenia kontroli rozliczeń podatkowych wstecz, gdy Szef KAS uzna, że na jaw wyszły istotne wg niego okoliczności. Tylko jeśli podatnik sam wypowie porozumienie, lub jest ono niezgodne z orzecznictwem, zastosowanie się do porozumienia nie może mu szkodzić.