Blog podatkowy
Rada ds. PUO
dr hab. Aleksander Werner, prof. SGH
Kierownik Zakładu Prawa Podatkowego i Celnego
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
członek Rady ds. Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania
Działalność Rady ds. Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania
Instytucja niezależnego panelu eksperckiego jest spotykana w rozwiązaniach systemów prawnych unijnych (Francja) i poza unijnych (Kanada, Australia). Przykładowo w przypadku rozwiązań francuskich komitet do spraw nadużyć prawa podatkowego (fr. Comite de l'Abus de Droit Fiscal) jest eksperckim organem wydającym opinie na wniosek strony lub organu. Członkami tego komitetu są: przedstawiciel prezydenta (radca stanu), doradca sądu kasacyjnego, adwokat posiadający kompetencje w zakresie prawa podatkowego, główny doradca w Trybunale Obrachunkowym, notariusz, biegły rewident oraz profesor uniwersytecki, współpracownik prawa lub ekonomii. Opinie komitetu są o tyle istotne, że w sytuacji, gdy organ podatkowy nie podziela wniosków komitetu wówczas powinien przedstawić dowody, z których będzie wynikać dokonanie korekty w innej wysokości, aniżeli korekta wynikająca z opinii komitetu[1].
Jako uzasadnienie dla wprowadzenia instytucji Rady do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania (dalej: „Rada”) były właśnie wskazywane rozwiązania w wyżej wspomnianych państwach. W uzasadnieniu do projektu ustawy wprowadzającej instytucje unikania opodatkowania do ordynacji podatkowej wskazano m.in. „Zasadą jest brak zinstytucjonalizowanego (rada, panel ekspercki) udziału czynnika eksperckiego lub społecznego spoza administracji w rozstrzyganiu spraw unikania opodatkowania. W niektórych państwach takie ciała opiniodawcze z powodzeniem jednak funkcjonują, pełniąc istotną rolę w procesie stosowania klauzuli w indywidualnych sprawach ). Bazując na rozwiązaniach francuskich (Comite de l'Abuse de Droit Fiscal), australijskich (General AntiAvoidance Rule Panel) oraz kanadyjskich (General Anti-Avoidance Rule Committee) oraz najnowszych rozwiązaniach - brytyjskich - proponuje się utworzenie Rady do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania”. Dalej w uzasadnieniu projektodawca wskazuje, że Rada ma być organem eksperckim, obiektywnym, a jej członkowie mają „legitymować się wiedzą, doświadczeniem i autorytetem w zakresie prawa podatkowego, systemu finansowego, rynków finansowych, obrotu gospodarczego lub międzynarodowego prawa gospodarczego dającymi rękojmię prawidłowej realizacji zadań Rady”[2].
Rada w założeniu ma być organem niezależnym (art. 119m § 1 Ordynacji podatkowej[3] - dalej w skrócie „o.p.), a gwarancję niezależności wynikają także z przepisów określających skład Rady i kompetencje jej członków (art. 119o o.p.), kadencyjność (art. 119p i 119q o.p.), jawności treści opinii Rady (art. 119t o.p.), wyłączenia członka Rady (art. 119u o.p.). Kompetencje Rady ulegały zmianom. Pierwotnie Rada miała opiniować zasadność zastosowania art. 119a o.p. Następnie dodano kompetencje w zakresie opiniowania: (i) zasadności zastosowania środków ograniczających umowne korzyści w indywidualnych sprawach, (ii) projektów ustaw podatkowych i zmian w przepisach prawa podatkowego zawartych w innych aktach normatywnych związanych z przeciwdziałaniem unikaniu opodatkowania, (iii) założeń lub projektów ogólnych wyjaśnień, (iv) w sprawach dotyczących cofnięcia skutków unikania opodatkowania. Jak widać Rada jest organem opiniodawczym. Jej opinie nie mają charakteru wiążącego zarówno dla organu, jak i również strony. Co istotne decyzja organu podatkowego w sprawie, w której Rada wydała negatywną opinię, zawiera ustosunkowanie się do tej opinii (art. 210 § 2c o.p.).
Rada ukonstytuowała się pod koniec 2016 r. Od tego czasu do końca 2019 r. Rada podjęła 14 uchwał. Uchwały dotyczyły kwestii formalnych, a więc porządkowych (harmonogramy prac) i regulaminowych.
Ponadto Rada zaopiniowała 6 projektów ustaw (ustawa o rzeczniku Praw Podatnika, Nowa Ordynacja podatkowa, ustawa o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy – Ordynacja podatkowa oraz zmianie niektórych ustaw, ustawy – Ordynacja podatkowa) i w tym zakresie skupiała się przede wszystkim na kwestiach związanych z instytucjami dotyczącymi unikania opodatkowania.
Rada poddała także analizie wyroki sądów administracyjnych oraz ostrzeżeń Ministra Finansów i Szefa Krajowej Administracji Podatkowej, gdzie w stanowisku poddano analizie poszczególne elementy klauzuli składające się na unikanie opodatkowania (osiągnięcie korzyści podatkowej jako główny lub jeden z głównych celów dokonania czynności, sztucznego sposobu działania oraz sprzeczności osiągniętej korzyści podatkowej z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej lub jej przepisu) oraz wskazano na orzecznictwo sądowoadministracyjne, które dotyczyło unikania opodatkowania.
Oddzielną kwestią było odniesienie się przez Radę do charakteru prawnego ogólnych wyjaśnień dotyczących możliwości zastosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania lub innych przepisów mających na celu przeciwdziałanie unikaniu opodatkowania w przypadku zastosowania schematu podatkowego lub kategorii schematów podatkowych (art. 86k o.p.).
W zakresie swojej podstawowej funkcji Rada wydała 3 opinie co do zasadności zastosowania art. 119a o.p. Opinie te dotyczyły co do zasady tego samego stanu faktycznego, ale odnosiły się do różnych podatników. Rada uznała, że opisany we wniosku Szefa Krajowej Administracji Skarbowej zespół czynności spełnia ustawowe kryteria unikania opodatkowania i jednocześnie w przedstawionym stanie faktycznym nie występują przesłanki uniemożliwiające zastosowanie w sprawie art. 119a o.p., o których mowa w art. 119b o.p. Co istotne Rada w sentencji opinii zauważyła, że istnieją wątpliwości co do możliwości zastosowania przepisów Działu IIIa Ordynacji podatkowej w aspekcie intertemporalnym w świetle standardów konstytucyjnych.
Jak widać z powyższego działalność Rady miała charakter opiniodawczy. W znakomitej większości opinie dotyczyły projektów aktów prawnych. Stosunkowo skromnie wygląda na tym tle działalność w zakresie wydawania opinii co do zastosowania art. 119a o.p. Tym niemniej, nie należy tego oceniać negatywnie. Świadczyć to może o tym, że realizowany jest prewencyjny cel wprowadzenia do porządku prawnego polskiej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania.
[1] por. strona Komitetu: https://www.impots.gouv.fr/portail/node/13417
[2] uzasadnienie do projektu ustawy (VIII druk 367)
[3] ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tj. Dz.U. 2019 poz. 900 ze zm.)