Ulga dla młodych - dyskryminacja ze względu na wiek? 

dr Mikołaj Kondej 

 

Ustawodawca w 2019 r. wprowadził do przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych tzw. ulgę dla młodych. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy o PIT zwolnione z opodatkowania pozostają przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej, spółdzielczego stosunku pracy oraz niektórych umów zlecenia otrzymane przez podatnika do ukończenia 26. roku życia, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528 zł.

Wskazaną ulgę warto zestawić z wynikającym z Konstytucji zakazem dyskryminacji.

Władztwo finansowe państwa w zakresie nakładania obowiązku ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych nie jest bowiem nieograniczone. Przepisy Konstytucji odnoszące się do statusu jednostki oraz do jej relacji z państwem, takie, jak zasada państwa prawnego, proporcjonalność czy równość traktowania znajdują zastosowanie tak do praw i wolności, jak i do powszechnego obowiązku ponoszenia ciężarów publicznych. Stanowienie i realizacja ciężarów publicznych podlega w szczególności ocenie z punktu widzenia art. 32 Konstytucji [1].

Zgodnie z ustępem pierwszym wskazanego przepisu wszyscy są wobec prawa równi i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Zgodnie zaś z ustępem drugim nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Jak zwraca uwagę A. Bodnar, nie ulega wątpliwości, że zwrot „z jakiejkolwiek przyczyny” oznacza  m.in. zakaz dyskryminacji ze względu na wiek[2]. 

Zakaz dyskryminacji odnosi się do zróżnicowań o nieuzasadnionym (arbitralnym) charakterze. Ustawodawcy generalnie przysługuje znaczna swoboda określania cech relewantnych według, których klasyfikuje on poszczególnych adresatów aktów prawnych. Niemniej, każda klasyfikacji musi być rozpatrywana na tle całokształtu wolności i praw, które konstytucja gwarantuje jednostce. 

Art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy o PIT różnicuje zasady opodatkowania ze względu na wiek osoby fizycznej, przyznając preferencje podatkowe (zwolnienie) osobom młodszym. Mamy w tym przypadku do czynienia z dyskryminacją osób starszych. Pytaniem pozostaje to czy dyskryminacja ta ma uzasadniony, a więc dopuszczalny charakter.

Ustawodawca uzasadniając wprowadzenie art.21 ust. 1 pkt. 148 ustawy o PIT wskazuje, iż „zmniejszenie obciążeń pozwoli młodym ludziom łatwej rozpocząć pracę i równocześnie da możliwość powrotu na rynek pracy osobom pracującym w szarej strefie. Przyczyni się to do poprawy współczynnika aktywności zawodowej osób młodych oraz spadku bezrobocia wśród tej grupy wiekowej /…/ że młode osoby, podejmując zatrudnienie, często opuszczają dom rodzinny, tworzą nowe gospodarstwo domowe, co generuje dodatkowe koszty. Podjęcie pracy wymaga także poniesienia innych wydatków, np. związanych z uzupełnieniem wykształcenia, czy nabycia nowych umiejętności. Sytuacja osób młodych jest zatem niejednokrotnie trudniejsza od sytuacji osób, które zdążyły już „okrzepnąć” na rynku pracy, co determinuje poziom aktywności zawodowej i bezrobocia wśród osób młodych” 

Powyższe ratio legis regulacji nie stanowi w ocenie autora dostatecznego uzasadnienia wprowadzenia dyskryminacji ze względu na wiek. Przyjęcie wieku jako kryterium różnicującego nie odpowiada celowi regulacji:

• zmniejszenie obciążeń podatkowych nie wpływa na „zwiększenie” ilości miejsc pracy, a jedynie na zwiększenie pensji netto pracowników w młodym wieku, 
• zwiększone koszty, w związku ze zmianą miejsca zamieszkania i utworzeniem gospodarstwa domowego ponoszą nie tylko młode osoby,
• w  dobie nieustannej transformacji gospodarczej konieczność uzupełnianie wykształcenia i nabywania umiejętności dotyczy także osób starszych.

Powyższe pokazuje, że zróżnicowane wprowadzone przez ustawodawcę art. 21 ust.1 pkt. 148 ustawy o PIT ma charakter arbitralny i dyskryminacyjny, a więc pozostaje niekonstytucyjne[3]. Cele w postaci wsparcia osób w szczególnej sytuacji życiowej (zmieniających miejsce zamieszkania / uzupełniających wykształcenie) ustawodawca, chcąc pozostawać w zgodzie z konstytucją, powinien realizować w sposób niedyskryminujący, poprzez wprowadzenie ulg kierunkowych stosowanych w oparciu o kryteria dotyczące sytuacji życiowej a nie wieku podatników.

 

[1] Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 listopada 2002 r., K 41/02

[2] A. Bodnar, Dyskryminacja ze względu na wiek – regulacje prawne, internet pod adresem: https://rownosc.info/media/uploads/dyskryminacja_ze_wzgledu_na_wiek.pdf.

[3] Podobne wątpliwości podnoszą: E. Drodzowski, PIT dla młodych, czyli czy ustawodawcy podatkowemu wszystko wolno?, Monitor Podatkowy 8/2019, Legalis/el.; A. Mariański, 5. Zdolność płatnicza a kryterium wieku [w:] Regulacje prawa finansów publicznych i prawa podatkowego. Podsumowanie stanu obecnego i dynamika zmian. Księga jubileuszowa dedykowana profesor Wiesławie Miemiec, red. P. Borszowski, Warszawa 2020, Lex/el.