Sprawozdanie z I Mazowieckiej Debaty o Podatkach i Prawie 

Prawo podatkowe a prawo cywilne – orzecznicze próby zrozumienia się

dr Artur Bogucki 

Pierwsza edycja Mazowieckich Debat o Podatkach i Prawie odbyła się z inicjatywy Mazowieckiego Oddziału Krajowej Izby Doradców Podatkowych, przy współpracy z Katedrą Prawa Finansów Publicznych i Ośrodkiem Studiów Fiskalnych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. 

Mazowieckie Debaty o Podatkach i Prawie są inicjatywą mającą na celu szerzyć dyskusję na temat problemów i analiz podatkowych w kontekstach konkretnych gałęzi prawa. Na dwudniowej konferencji odbywającej się w dniach 2 i 3 czerwca 2022 r. w Warszawie praktycy, przedstawiciele nauki prawa podatkowego oraz studenci zainteresowani tematyką zbiegu prawa i podatków zebrali się, aby omówić problemy podatkowe w kontekście konkretnych gałęzi prawa cywilnego. W debacie wzięli udział również studenci Finansów i Rachunkowości Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, pod opieką dra hab. prof. SGH Dominika Gajewskiego, kierownika Zakładu Prawa Podatkowego w Kolegium Ekonomiczno-Społecznym Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie (SGH), realizujący ścieżkę doradcy podatkowego. W trakcie wydarzenia położono nacisk na aspekty praktyczne, skupiając się na analizie przez prelegentów konkretnych orzeczeń z wielu ścieżek praktyki. 

W pierwszym dniu konferencji nastąpiło jej otwarcie przez Annę Misiak przewodniczącą Mazowieckiego Oddziału Krajowej Izby Doradców Podatkowych, która przywitała gości, przedstawiła inicjatywę oraz z nadzieją zwróciła się do uczestników, aby dyskusja nie była prowadzona wyłącznie przez prelegentów. 

Następnie została otwarta Sesja I na tematy odnoszące się do postawionego wcześniej pytania „Ekspansja instytucji cywilnoprawnych w prawie podatkowym czy autonomizacja prawa podatkowego?”. W ramach sesji odbyły się trzy panele. W ramach pierwszego panelu, Tomasz Krzywański (GWW – moderator), prof. dr hab. Bogumił Brzeziński dr h.c. (UMK/UJ), prof. dr hab. Adam Nita (UJ), dr Joanna Kiselińska-Garncarek (Gessel) prowadzili dyskusję na temat powództwa pauliańskiego w prawie podatkowym, rozważając argumenty normatywne za oraz przeciw inkorporowaniu tej instytucji do teorii i stosowania prawa podatkowego. W skład drugiego panelu wchodzili dr hab. Wojciech Morawski, prof. UMK (moderator), Małgorzata Militz (GWW), sędzia NSA Adam Bącal, dr hab. Dominik Mączyński, prof. UAM. Paneliści dyskutowali na temat zagadnienia zwrotu nadpłaty podatku przerzuconego na nabywcę oraz występującego problemu bezpodstawnego wzbogacenia się. Trzeci panel przewidywał dyskusję na temat „Pozorność cywilnoprawna a podatkowa”, którą prowadzili dr hab. Krzysztof Lasiński-Sulecki, prof. UMK (moderator), Andrzej Ladziński (Przewodniczący KIDP), dr hab. Dominik Mączyński, prof. UAM, Tomasz Siennicki (KNDP). 

Sesja II Debaty odbyła się po hasłem „Prawo cywilne a podatki dochodowe cz. I”, moderowana przez Alicję Sarnę (SSW). W ramach Sesji praktycy przedstawili analizy istotnych orzeczeń prawno- podatkowych. Pierwszą z analiz było wystąpienie dr Michała Bernata (Dentons), który w oparciu o wyrok NSA z 8.06.2018 r., II FSK 1387/16, przedstawił analizę możliwości ujęcia prawa obcego w opisie stanu faktycznego i braku możliwości badania treści prawa obcego przez organ w postępowaniu interpretacyjnym; w oparciu wyroku NSA z 23.01.2018 r., II FSK 84/16 dokonał również analizy odmowy wydania interpretacji potwierdzającej istnienie zagranicznego zakładu polskiego podatnika ze względu na konieczność uwzględnienia przez organ interpretacyjny prawa obcego, w tym gospodarczego. Kolejnym wystąpieniem była analiza Adama Wacławczyka (Deloitte) na temat pojęcia majątku na gruncie prawa podatkowego, w oparciu o wyrok NSA z 28.04.2022, II FSK 2031/19. Trzecim wystąpieniem w ramach sesji II była analiza Michała Goja (EY) na temat konwersji wierzytelności na kapitał, rozważającego czy i jak przyjmować konstrukcje cywilnoprawne na gruncie podatkowym (w oparciu o wyroki NSA z 23.06.2021 r., II FSK 3151/18 oraz  z 18.08.2020 r., II FSK 2083/19, a także uchwały NSA z 14.06.2021, II FPS 2/21).

Sesja III pierwszego dnia konferencji odbyła się na temat „Rekompensaty za szkody poniesione przez podatników wskutek wydania bezprawnych decyzji”, moderowana przez Marka Gizickiego (Deloitte), który jednocześnie dokonał wprowadzenia do dyskusji tematem „Zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa w wymiarze szkód poniesionych przez podatników, praktyka orzecznicza”. Pierwszym wystąpieniem sesji była analiza przez Bartosza Barańskiego (Deloitte) bezprawności decyzji przeprowadzona w oparciu o wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 22.10.2020 r., I ACa 503/19. Kolejną analizą było wystąpienie dr Katarzyny Kamińskiej-Krawczyk na temat dowodzenia szkody poniesionej przez podatnika i adekwatnego związku przyczynowo - skutkowego poruszanego w orzecznictwie (na przykładzie wyroku SA w Warszawie z 24.06.2021, V ACa 48/21). Ostatnią prelekcją sesji III była analiza przez Michała Potyrałę (PWC) rekompensaty w formie oprocentowania nadpłaty i próby odpowiedzi na pytanie, kiedy organ twierdzi, że podatnik przyczynił się do opóźnienia wydania decyzji na podstawie orzecznictwa (wyrok NSA: z 6.02.2020 r., II FSK 1872/19; z 26.10. 2021 r., II FSK 506/19).

Drugi dzień konferencji rozpoczął się sesją IV, moderowaną przez dr Adama Kałążnego, w ramach której prelegenci analizowali zagadnienia podatków majątkowych i nieporozumień wynikających ze zbiegu prawa podatkowego z prawem cywilnym. Pierwszym wystąpieniem sesji IV była analiza Mirosława Michny (KPMG) pod tytułem „Ile waży goodwill?”, na podstawie uchwały NSA z 21.02.2022 r., III FPS 2/21. Kolejną analizą była prezentacja dr Adama Kałążnego (Deloitte) na temat „Czy budowle i budynki to zawsze zmartwienie właściciela gruntu?”, który opisał, bazując na wyroku NSA z 25 września 2019 r., II FSK 3286/17, jak wyjątki od zasady superficies solo cedit wpływają na podatki. Wystąpienie dr Izabeli Andrzejewskiej-Czernek dotyczyło kwestii posiadania nieruchomości w kontekście podatku od nieruchomości w kontekście pytania, jak sądy stawiają czoła różnorodności życia gospodarczego i działań podatników i ich księgowych? (na podstawie m.in. wyroku TK z 24.02.2021 r., SK 39/19 oraz wyroku NSA z 24.03.2022 r., III FSK 2647/21). Michał Nielepkowicz (Thedy) wypowiedział się na temat posiadania w kontekście różnych form prawnych korzystania z nieruchomości w świetle pytania, czy zawsze korzystanie z nieruchomości publicznych determinuje status podatnika podatku od nieruchomości? (w oparciu o wyroki NSA z 24.03.2021 r., III FSK 1143/21, III FSK 1149/21 i III FSK 1150/21). Analiza dotycząca ustanowienia nieodpłatnej służebności a podstawy opodatkowania w podatku od spadków i darowizn, w szczególności problemów tej instytucji w praktyce, przeprowadzona została przez dr hab. Wojciecha Morawskiego, prof. UMK, na podstawie wyroku WSA w Gdański z 18.04.2018 r., I SA/Gd 199/18. 

Sesja V była moderowana przez dr hab. Wojciecha Morawskiego, prof. UMK, w ramach której nastąpiła kontynuacja analizy problemów dotyczących styku podatków dochodowych z prawem cywilnym. Pierwszym wystąpieniem była prezentacja Lesława Mazura (Thedy), który przeanalizował zagadnienie spółki w organizacji a wymiany udziałów, bazując na wyroku NSA z 22.07.2021 r., II FSK 2416/20. Maciej Zborowski (KNDP) w swoim wystąpieniu poruszył problem pt. „Zdarzenie cywilnoprawnego i causa czynności cywilnoprawnej a powstanie i korekta przychodu podatkowego”. W szczególności skupił się na powstaniu przychodu ze zbycia akcji a wpisie do rejestru akcjonariuszy (pismo z dnia 16.02.2022 r., wydane przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, 0111-KDIB1-2.4010.603.2021.1.MZA, CIT od wynagrodzenia z tytułu dobrowolnego umorzenia akcji, http://sip.mf.gov.pl); korekcie przychodu a stwierdzeniu nieważności czynności prawnej (wyrok WSA w Warszawie z 21.06.2020 r. , III SA/Wa 291/10; pismo z dnia 16.07.2018 r., wydane przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, 0114-KDIP3-1.4011.259.2018.1.KS, Korekta przychodu w sytuacji stwierdzenia przez sąd nieważności czynności prawnej, http://sip.mf.gov.pl), a także przeniesieniu akcji w ramach datio in solutum a pojęciu zbycia w kontekście causy czynności prawnej (wyrok WSA w Warszawie z 22.02.2022 r., III SA/Wa 2407/21). Wystąpienie dr hab. prof. UMK Wojciecha Morawskiego oraz Alicji Sarny (SSW) dotyczyło temat nieoczywistej wartości cywilistycznego podejścia do nieodpłatnych świadczeń w podatkach dochodowych (na podstawie wyroku NSA z 13.10.2021 r. , II FSK 322/19).

Sesję VI moderowała Małgorzata Militz na temat „VAT – podatek ponad prawem cywilnym?”. Pierwszym wystąpieniem była analiza tematyki współwłasności i spółek na podstawie wyroku TSUE z 24.03.2022 r., C 697/20, wydanego w sprawie opodatkowania VAT gospodarstw rolnych przedstawiona przez dr Jacka Materewicza (Ożóg Tomczykowski). Analiza dokonana przez Tomasza Siennickiego (KNDP) dotyczyła problemu sprzedaży studzienki asenizacyjnej odrębnie od nieruchomości (na podstawie wyroku NSA z 18.10.2018 r. I FSK 1633/18). Kolejnym wystąpieniem było przedstawienie problemu wpływu nieważności czynności/oświadczenia woli na prawo do odliczenia podatku VAT, dokonane na podstawie wyroku NSA z 03.2017 r., I FSK 1325/15, przedstawione przez Sławomira Pilarczyka (CRIDO). Przedostatnią prelekcją była analiza problemu „Dostawa towaru czy świadczenie usługi”, w szczególności cesji praw z umowy przedwstępnej nabycia nieruchomości na podstawie m.in. wyroku TSUE z 17.10.2019 r. Paulo Nasciemento Consulting, przedstawioną przez Magdalenę Jaworską (MDDP). Ostatnią analizą debaty był problem niekompatybilności prawa cywilnego z VAT, czy też odwrotnie, przeprowadzony na podstawie wyroku TSUE z 27.03.2014 r., C-151/13 Le Rayn d’Or SARL, autorstwa dr Beaty Rugowskiej-Rajdy Zastępcy Dyrektora ds.. Wiążących Informacji Stawkowych. 

Na zakończenie organizatorzy podsumowali wyniki dyskusji w każdym z paneli i podziękowali za aktywność uczestnikom, zapraszając na kolejne edycje Mazowieckich Debat o Podatkach i Prawie.